Mimar Sinanov Istanbul

Istanbul – grad očaravajuće arhitekture, zapanjujuće historije, veličanstvenih palača i džamija; grad duše i unutarnjeg mira, nemjerljivog kulturnog bogatstva; grad u kojem i dječija mašta biva nemoćna pred pričama brojnih zidina, kupola i minareta.

Auto-moto turing klub Turske (Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu) je pripremio sjajnu knjigu o arhitekturi graditelja Sinana na prostoru današnjeg Istanbula te nastojao približiti ljepotu građevina koje i danas, nakon pet stotina godina, krase nekadašnju prijestolnicu Osmanskog Carstva. Klub je pokrenuo projekat pod nazivom ”Mimar Sinanov Istanbul” kako bi predstavio mnoga djela najvećeg graditelja u svijetu arhitekture. Prema podacima koji se navode u ovoj knjizi, graditelj Sinan je živio skoro sto godina i to za vrijeme čak pet sultana koje je kao glavni arhitekta Carstva služio preko pedeset godina. Poznato je da je broj njegovih djela oko 450 i da je većina na području Istanbula, tako da je u ovoj knjizi predstavljeno više od dvije stotine istanbulskih građevina te je knjiga, simbolično, dobila naziv ”Mimar Sinanov Istanbul” (Mimar Sinan'ın Ä°stanbul'u).

Mimar Sinan je bez sumnje najveći graditelj turske imperije i zasigurno jedan od najpoznatijih graditelja na polju svjetske arhitekture. U knjizi se navodi da je rođen oko 1491.godine u kršćanskoj porodici u gradu Kajseri te je u Istanbul došao kao mladi regrut gdje je služio veziru kao početnik u Palatskoj školi. Zajedno sa Javuz Sultan Selimom obišao je arapske i perzijske zemlje te se vratio u Istanbul. Obilazeći prostor Egipta, imao je priliku posmatrati arhitekturu egipatskih piramida, djela dinastija Seldžuka i Safavida. Već 1516. godine sudjeluje u vojnom pohodu na Egipat. Pet godina poslije biva član vojske sultana Sulejmana koja zauzima Beograd i Rodos ali i u osvajanjima Perzije i Mezopotamije. Nakon ovoga sudjeluje u još nekoliko ratnih pohoda. Važno je istaći i to da je graditelj Sinan u pohodu na Rumuniju 1538. godine izgradio most preko rijeke Pruta za samo trinaest dana. Učešće u vojnim kampanjama mu je pomoglo da postane vješt arhitekta te je nakon osvajanja Kaira unaprijeđen u glavnog arhitektu. Na sultanovom dvoru postojala je u to vrijeme služba i titula glavnog arhitekte, koju je vršio Perzijanac Ali. Poslije njegove smrti, tadašnji veliki vezir Lutfi-paša ponudio je preko komandanta janjičara Sinanu titulu glavnog arhitekte Osmanskog Carstva. Ovu dužnost je od tada vršio Sinan, neprekidno, do svoje smrti 1588. godine.

U narednih pedeset godina svoju karijeru je doveo do vrhunca sa tri velika djela; džamija Šehzade (Šžehzade camii) na Fatihu u Istanbulu, izgrađena 1548. godine kao prvo veliko djelo Mimara Sinana koje je opisao kao svoje šegrtsko djelo; džamija Sulejmanija (Süleymaniye camii) kao Sinanovo kalfinsko djelo poznato i kao jedno od najvećih arhitektonskih djela u Osmanskoj imperiji te džamija Selimija (Selimiye camii) – Sinanovo majstorsko ostvarenje, džamija izgrađena 1579. godine u Edirneu. Džamija Selimija je podignuta za Sulejmanovog sina Selima II te je završena kada je Sinan imao 83 godine. Nastavio je sa svojim radom sve do 1588. godine kada je preselio te je njegov prijatelj, Šai Mustafa Čelebi napisao epitaf završivši ga rečenicom – “Sinan, najveći arhitekta koji je hodio ovim svijetom”.

Velelepne građevine kao pečat Mimarovog stvaralaštva

Mimar Sinan je na prostoru Istanbula izgradio veliki broj džamija, mesdžida,  medresa, turbeta, hamama, palača, bolnica, karavan-saraja, imareta, hanikaha, mekteba, fontana te mostova. Gradio je komplekse u čijem centru su bile veličanstvene džamije okružene medresom, imaretom, bolnicom i drugim objektima. Tako je u dijelu Fatih, u periodu od 1538. do 1550. godine, izgradio kompleks sultanije Hurem (Haseki Hürrem Sultan Külliyesi) u čast supruge Sultana Sulejmana Zakonodavca, sultanije Hurrem, koji čine džamija u središtu te mekteb, medresa i bolnica. Značajno je spomenuti da su svi elementi džamija i drugih objekata raščlanjeni i da svaki dio djeluje posebno ali stvaraju utisak cjelovitosti i imaju jedinstvenu kompoziciju. Ovaj vrhunski arhitekta se koristio zakonitostima matematike te su mistična značenja brojeva imali veliku ulogu u proporcijalnom građenju objekata. Atik Valide kompleks (Atik Valide Nurbanu Sultan Külliyesi) u čast supruzi sultana Selima II i majci Murata III izgrađen je na Uskudaru u periodu od 1571. do 1586. godine. Kompleks čine džamija, medresa, mekteb, hanikah, karavan-saraj i bolnica. Svaki kompleks je izgrađen na savršeno proporcionalan način kakav su mnoge arhitekte kasnijih godina i vijekova pokušali slijediti.

Najpoznatiji kompleks Istanbula je zasigurno Sulejmanov kompleks (Süleymaniye Külliyesi), kojem osim džamije pripada nekoliko medresa, turbe, medicinska škola, imaret, mekteb, bolnica, karavan-saraj i hamam. Izgrađen je u periodu od 1552. do 1568. godine. Džamija Sulejmanija pripada vrhunskom djelu velikog Mimara. Klasičan tlocrt turskih bogomolja, primijenjen na varijantama na hiljadama džamija, sagrađenih od 15. do 19. vijeka, nadahnut je Aja Sofijom. Ali kako je sjaj Justinijanove crkve trebao biti nadmašen, Sinan je isplanirao građevinu tako da je postavljanjem savršenog kruga na savršeni kvadrat dobio ozbiljno geometrijsko remek-djelo u kojem ukrasi igraju sekundarnu ulogu. Sve je podređeno velikom interijeru koji je natkriven kupolama. Ovaj arhitektonski kompleks bio je novost za islamski svijet i njegova harmoničnost bila je izvanredno obilježje turskog graditeljstva.

Još jedan kompleks izgrađen na Fatihu je Mehmet Fatihov kompleks (Šžehzade Mehmet Fatih Külliyesi) koji, također, sadrži džamiju te medresu, imaret, karavan-saraj, turbe Šehzade Mehmeta i turbe Rustem paše. Ä°zgrađen je u spomen sina sultana Sulejmana Zakonodavca u periodu od 1543. do 1548. godine te ga odlikuje bogato ukrašen enterijer raskošnom keramikom iz Iznika.

Kompleks Bujukčekmeđe (Büyükcekmece) pored karavan-saraja i mesdžida, posebno odlikuje most sultana Sulejmana Zakonodavca (Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü) izgrađen 1568. godine na moreuzu koji spaja Mramorno more sa jezerom Bujukčekmeđe (Büyükcekmece).
Izgrađeni su i drugi kompleksi poput:
–    Gazi Iskender pašin kompleks (Gazi Ä°skender PaŠŸa Külliyesi), Beykoz, izgradnja objekata trajala u periodu 1559-1581
–    Hadim Ibrahim pašin kompleks (Hadım Ä°brahim PaŠŸa Külliyesi), Fatih, izgradnja objekata trajala u periodu 1551-1563
–    Kara Ahmet pašin kompleks (Kara Ahmet PaŠŸa Külliyesi), Fatih, izgradnja objekata u periodu 1558-1572
–    Mehmet Agin kompleks (Mehmet AÄŸa Külliyesi), Fatih, gradnja počela 1585.godine
–    Kompleks nišandžije Mehmet paše (NiŠŸancı Mehmet PaŠŸa Külliyesi), Fatih, gradnja počela 1587. godine
–    Pijale pašin kompleks (Piyale PaŠŸa Külliyesi)
–    Sinan pašin kompleks (Sinan PaŠŸa Külliyesi), BeŠŸiktaŠŸ, izgradnja u periodu 1553-1584
–    Kompleks Mehmed paše Sokolovića (Sokollu Mehmet PaŠŸa Külliyesi), Eyüp, izgradnja u periodu 1569-1580

–    Zal Mahmut pašin kompleks (Zal Mahmut PaŠŸa Külliyesi), Eyüp, izgradnja u periodu 1578-1580

Mimar Sinan je izgradio mnogo turbeta širom Istanbula koja i danas predstavljaju remek djela velikog arhitekte. Oni koji su posebno značajni su turbe sultanije Hurem (Haseki Hürrem Sultan Türbesi), izgrađeno 1558. godine na Fatihu te turbe sultana Sulejmana Zakonodavca (Kanuni Sultan Süleyman Türbesi) izgrađeno, također, na Fatihu 1568. godine.

Osim ova dva turbeta, Mimar Sinan je izgradio i turbe Rustem paši, sultan Selimu II te početkom 1580. godina turbeta četiri sina i jedne kćerke sultana Murata III (Šžehzadeler Türbesi), koje se nalazi u muzeju Aja Sofija.
Hamami su u Osmanskom Carstvu predstavljali važan dio turske kulture ali i veliku ulogu u životu jednog vjernika. Kako su širom Osmanskog Carstva građene džamije i mesdžidi, mjesta za obavljanje namaza, bilo je potrebno omogućiti narodu da se u potpunosti pripremi za namaz, kupajući se i uzimajući abdest, pa su na mnogim mjestima građeni hamami, koji su do danas ostali dijelom turske kulture. Jedan od najpoznatijih hamama je hamam sultanije Hurem (Hürrem Sultanı Hamamı) u blizini Aja Sofije, izgrađen 1557. godine.
Na istanbulskom Ortakoju (Ortaköy) izgrađen je hamam Husrev Kethude (Hüsrev Kethüda Hamamı) te 1565. godine u dijelu Edirnekapı hamam sultanije Mihrimah (Mihrimah Sultanı Hamamı). U sklopu Sulejmanovog kompleksa izgrađen je hamam 1557. godine (Süleymaniye hamamı) a na Uskudaru (Ãœsküdar) hamam sultanije Hafse (Valide Sultanı Hamamı).

Mimar Sinan je izgradio i veliki broj medresa za koje su sultani isticali da je ummetu potrebno stalno učenje i izučavanje Kur'ana i principa islama te je izgradio oko petnaest medresa na području Istanbula. Neke medrese pripadaju kompleksima koje je Mimar gradio, dok su neke, poput Rustem pašine medrese (Rüstem PaŠŸa Medresesi), izgrađene 1550. godine na Fatihu te Semiz Ali pašine medrese (Semiz Ali PaŠŸa medresesi) također na Fatihu, 1558. godine.

Mimar Sinan je gradio do duboke starosti kao glavni arhitekta za dva velika sultana, sultana Sulejmana i sultana Selima II u velikom i moćnom carstvu gdje je imao priliku da rasplamsa svoj talenat i stvori toliko veličastvenih djela. Važno je istaknuti da sve građevine krasi posebna kaligrafija te brojni ukrasi karakteristični za orijentalnu kulturu. Boje, kaligrafski harfovi i toplina koju vam daju te građevine su dovoljni da iznova i iznova posjećujete ova brojna remek djela velikog majstora. Mimar Sinan nije sam izgradio svaku građevinu ali je savršeno projektovao pa i danas, nakon više od četiri stotine godina, imamo veliku čast da upoznamo sve te građevine koje dah oduzimaju.  

    Ada Pilav