Historijat
GAZI HUSREV-BEG
Gazi Husrev-beg, rođen je oko 1480. godine u Serezu (Grčka), gdje mu je otac Ferhad-beg, rodom iz okoline Trebinja, bio namjesnik.
Majka mu je bila kćerka sultana Bajezida II. Odrastao je i odgojen na carskom dvoru. Prije dolaska u Bosnu bio je namjesnik Smederevskog sandžaka, a na položaju bosanskog sandžakbega bio je tri puta: 1521–1525, 1526–1534. i 1536–1541. Po građevinama koje je podigao u Sarajevu i vakufima koje je ostavio za izdržavanje svojih zadužbina, Gazi Husrev-beg je najveći i najznačajniji legator u Bosni i Hercegovini. Umro je u Sarajevu 1541. godine i sahranjen u turbetu koje je još za života sagradio u haremu svoje džamije.
GAZI HUSREV-BEGOV VAKUF
Gazi Husrev-begova džamija, najveća i jedna od najljepših u Bosni i Hercegovini, podignuta je 1530-31. (937. H.).
Godinu dana kasnije sagrađen je mekteb u haremu džamije, a preko puta džamije hanikah. Godine 1537. napisana je vakufnama za medresu, za čije je podizanje Gazi Husrev-beg uvakufio sedam stotina hiljada dirhema. Svoju medresu, koja je za sve vrijeme osmanske vladavine bila najznačajnija prosvjetna ustanova u Bosni i Hercegovini, Gazi Husrev-beg je namijenio na ime svoje majke Seldžuke, po kojoj se medresa i zvala Seldžukija, a po olovnom krovu Kuršumlija. Gazi Husrev-beg je također podigao imaret i musafirhanu, a iz sredstava njegovog vakufa izgrađeni su: hamam, bezistan, dva hana, vodovod, šadrvan u haremu džamije, javni toalet, sahat-kula, za koju se ne zna je li podignuta za njegova života ili kasnije, zatim muvekithana u dvorištu džamije, koja je podignuta 1859. godine, te vakufska bolnica 1866. godine, koja je radila sve do izgradnje Državne bolnice u Sarajevu 1882. godine. Za izdržavanje ovih objekata Gazi Husrev-beg je uvakufio oko dvije stotine dućana u sarajevskoj čaršiji, velike komplekse zemlje u okolini Jajca i šume u Tešnju. Isto tako, ostavio je vakufe u Serezu, kao i gotovog novca koji se izdavao na rebah (priplod). I prihodi od bezistana, hamama i hanova trošili su se za izdržavanje objekata njegovog vakufa.
BIBLIOTEKA
Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu prva je biblioteka za koju pouzdano znamo kada je osnovana.
Vakufnamom o osnivanju medrese Gazi Husrev-beg je predvidio da „što preteče od troškova za gradnju medrese, neka se za to kupi dobrih knjiga, koje će se upotrebljavati u spomenutoj medresi, da se njima koriste čitaoci i da iz njih prepisuju oni koji se bave naukom.“ Prema tome, Gazi Husrev-begova biblioteka datira otkad i njegova medresa, tj. od 1537. godine. Sve do 1863. godine Biblioteka je bila u sklopu Kuršumlije medrese. Te je godine, na poticaj Topal Osman-paše, guvernera Bosne, uprava Gazi Husrev-begova vakufa za potrebe Biblioteke dogradila je jednu veću prostoriju uz Begovu džamiju, ispod munare. Tu je bila smještena do 1935. godine kada je, zbog povećanja knjižnog fonda, preseljena u prostorije ispred Careve džamije, gdje je ostala do početka agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine.
U aprilu 1992. godine, iz sigurnosnih razloga, izmještena je na više mjesta u gradu. Tokom četverogodišnjeg perioda rata više puta je knjižni fond Biblioteke mijenjao lokaciju, te je na taj način u potpunosti i sačuvan. Nakon agresije na BiH Biblioteka je smještena u zgradu pored ženskog odjeljenja Gazi Husrev-begove medrese u ulici Hamdije Kreševljakovića 58, gdje je ostala do 2013. godine. Danas se Gazi Husrev-begova biblioteka nalazi u srcu Starog Grada, u ulici Gazi Husrev-begova 46, gdje je izgrađen novi reprezentativan objekat isključivo za tu namjenu. Svečana ceremonija otvaranja nove zgrade, koja je izgrađena i opremljena uz pomoć finansijske podrške države Katar, upriličena je 15. januara 2014. godine. Zgrada se nalazi odmah pored zapadnog zida Kuršumlije medrese. Biblioteka se na kraju, kao što vidimo, ponovo vratila u svoj prvobitni dom, na mjesto svog osnivanja i početka, u kompleks Gazi Husrev-begova vakufa.
Gazi Husrev-begova biblioteka danas ima oko stotinu hiljada bibliotečkih jedinica, među kojima je preko 10.500 rukopisnih kodeksa na arapskom, turskom, perzijskom i bosanskom jeziku, između devet i deset hiljada pojedinačnih dokumenata na osmanskom jeziku, oko 21.000 štampanih knjiga na orijentalnim i preko 30.000 na na evropskim jezicima, kao i bogat fond periodike od kraja 19. stoljeća do najnovijih časopisa koji se objavljuju kod nas i u svijetu. Biblioteka posjeduje i vrijednu muzejsku zbirku, fototeku i zbirku poštanskih maraka.