Fond orijentalistike

Fond štampanih knjiga na arapskom, turskom i perzijskom jeziku (Fond orijentalistike)

Fond orijentalistike sadrži štampane knjige na arapskom, turskom (arapskim pismom – osmanski i latinicom) i perzijskom jeziku, te knjige štampane arapskim pismom općenito, kao što je, npr., bosanska arebica.

Ovaj fond broji oko 35000 monografija, od čega je kataloški obrađeno i korisnicima dostupno preko 22500 knjižnih jedinica. Među njima nalaze se izuzetno vrijedne, stare i rijetke knjige koje na svojim stranicama pored štampanog teksta skoro uvijek donose neki pečat, pisanu riječ ili stih iz pera osoba koji su ih posjedovali, čitali ili izučavali.

Posebno su značajni prvi primjerci djela iz prve Osmanske državne štamparije Ibrahima Muteferrike osnovane 1727. godine. Između 1729. i 1742. godine u ovoj štampariji je u dvadeset dva sveska štampano ukupno 17 naslova, tzv. turskih inkunabula, od kojih se u Gazi Husrev-begovoj biblioteci nalazi njih 12, a neke naslove posjedujemo i u nekoliko primjeraka. Navešćemo samo neke:

1. Kitāb-ı Lügāt-ı Wanqulu (Rječnik Vankulu lugati, štampan 1729) od Mehmeda sina Mustafe el-Vanija (u. 1592) O-55, O-56;

2. Tārīḫ-i Miṣr-i ḡadīd. (Historija Egipta, štampan 1729) od Suhejli-efendije O-3451.

3. Ahvāl-i gazevāt der diyār-i Būsna (djelo poznatije pod imenom Tarih-i Bosna, štampano 1741) od Omera Novljanina (živio u 18. st.) O-2679, O-9895. Ovo su, uopće, i najstarije štampane knjige u Biblioteci.

Ovdje su, uglavnom, sabrani i prvi štampani primjerci prve državne Vilajetske štamparije na prostoru Bosne i Hercegovine osnovane 1866. godine. Iz ove štamparije izašli su prvi bosanskohercegovački udžbenici, službene i periodične pubikacije. U fondu orijentalistike nalazi se 14 dijela iz ove štamparije, a izlazili su u periodu od 1282/1866-1341/1922. godine. Kuriozitet predstavljaju knjige i periodika štampane uporedo na dva pisma i dva jezika, tj. latinicom/arapskim pismom, a na bosanskom i turskom jeziku.

Značajno je spomenuti i Islamsku dioničku štampariju (tiskaru) koja je osnovana u julu 1905. godine. Bez prekida je radila do 1948. godine. U njoj su štampani gotovo svi bošnjački listovi, a u našem fondu se nalazi devet publikacija štampanih arapskim pismom objavljenih u periodu od 1908-1938. godine.

U Fondu orijentalistike ističe se i štampar Bošnjak hadži Muharrem-efendija Bosnevi (Sarajlija Muharrem Smajiš), koji je svoju štamparsku djelatnost obavljao van Bosne i Hercegovine u Istanbulu. Štamparija je radila u devetnaestom stoljeću od 1273-1309./1856-1892. godine, a Gazi Husrev-begova biblioteka posjeduje 150 djela koja su izašla iz ove štamparije.

Orijentalni fond zajedno sa Evropskim dijeli jednu vrijednu i raritetnu zbirku alhamijado literature. Alhamijado podrazumijeva literaturu na bosanskom jeziku pisanu arapskim pismom zvanom arebica. Naziv je izveden od arapske riječi al-a‘ağamiyy, što znači strani, tuđi, nearapski.

Bogatsvo primjera, u pisanom obliku, alhamijado književnosti kod nas bilježimo u periodu, nešto dužem, od oko tri i po stoljeća. Arebica kao pismo doživjela je nekoliko svojih prilagođavanja fonetici bosanskog jezika, a literatura štampana ovim pismom u Fondu orijentalistike je uglavnom vjerskog i etičko-didaktičkog sadržaja. Najstariji štampani primjerak djela na arebici u Gazi Husrev-begovoj biblioteci je kalendar Mekteb iz 1307-1308./1889-1890. godine.

Štampanu zbirku na orijentalnim jezicima, po sadržaju, čine djela klasičnih islamskih nauka (kao što su akaid, ahlak, hadis, tefsir, fikh, historija islama, islamska kultura i civilizacija), djela koja se bave društvenim naukama (filozofija, etika, historija, sociologija, politika) te djela iz lingvistike i književnosti (arapske, turske, perzijske i bosanske). Međutim, ovdje možemo, također, pronaći i literaturu iz egzaktnih nauka (arhitekture, matematike, medicine) koja može poslužiti našim korisnicima u radu.

U fondu se nalaze i knjige štampane u Kairu, Istanbulu, Rijadu, Kuvajtu, Komu, Londonu, Parisu, Lajdenu, Herendonu (SAD), Moskvi i mnogim drugim mjestima, tako da knjige iz prvih štamparija zajedno sa knjigama iz savremenih štamparija svijeta predstavljaju dokumente o jednom vremenu i narodu kao i o njegovoj pismenosti i intelektualnoj misli.

Ovaj fond su uvakufljavanjem i otkupom obogatile privatne biblioteke bosanskohercegovačke uleme i intelektualaca od kojih su veće biblioteke Mehmeda Handžića, hafiza Asima Sirće, Abdullaha Bušatlića, Salima Muftića, Osmana Asafa Sokolovića, Sinanuddina Sokolovića, Šabana Hodžića, Džemala Čehajića, Ahmeda Smajlovića i drugih.

Knjige su dostupne svim zainteresiranim korisnicima unutar Biblioteke, uz stručnu pomoć bibliotekara pri odabiru naslova i mogućnost kopiranja i skeniranja odabranog sadržaja.